Jan Kalwin, fr. Jean Cauvin albo również Jean Calvin (ur. 10 lipca 1509 w Noyon, zm. 27 maja 1564 w Genewie) – teolog, kaznodzieja, pisarz i organizator życia duchowego w Szwajcarii okresu reformacji. Twórca jednej z doktryn religijnych - ewangelicyzmu reformowanego, przyjętej przez kościoły ewangelicko-reformowane, prezbiteriańskie, a następnie przez część kongregacjonalnych, opierającej się głównie na predestynacji oraz symbolicznej, a nie realnej w odróżnieniu od poglądu powszechnie panującego w Kościele Katolickim, obecności Jezusa Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej. Nazywany "teologiem par excellence"; "Arystotelesem Reformacji"; "Akwinatą Kościoła reformowanego"; "najbardziej chrześcijańskim mężem swej epoki" czy też "drugim patriarchą reformacji".

Kalwin rozpoczął reorganizację struktur kościelnych, dając początek prezbiterialnemu ustrojowi kościelnemu. Najważniejszym dziełem autorstwa Kalwina jest Institutio religionis christianae.Wczesne lata życia[edytuj]

Jan Kalwin urodził się we francuskiej Pikardii w mieście Noyon, które było siedzibą wpływowego biskupa. Rodzina Kalwina była blisko związana z Kościołem. Ojciec Kalwina, Gérard, pracował na dworze biskupim, początkowo jako notariusz, by awansować w końcu na stanowisko sekretarza biskupa. Młody Kalwin otrzymał staranne wykształcenie w środowisku młodzieży z miejscowej szlachty. Tu nauczył się odpowiednich manier.

Kalwin był średniego wzrostu, szczupły, o ciemnych włosach, blady. Naturalny, systematyczny i zdyscyplinowany, był jednocześnie nienagannie schludny w ubiorze, powściągliwy i wstrzemięźliwy. Przez wiele lat jadł tylko jeden posiłek dziennie i niewiele sypiał. Nigdy nie zapominał o swoich obowiązkach[potrzebne źródło].

Miał przenikliwy umysł, trzeźwy osąd, żelazną logikę i rzadko spotykaną biegłość językową. Miał także doskonałą pamięć – potrafił po latach rozpoznać osoby, które widział wcześniej tylko raz.[potrzebne źródło]
Lata nauki[edytuj]

W 1523 roku, w wieku 14 lat Kalwin rozpoczął studia na Uniwersytecie Paryskim (w Collège de Montaigu), które w zamyśle jego ojca miały zapewnić błyskotliwą karierę duchowną. Jednak Uniwersytet był w tym czasie miejscem gdzie ścierał się stary scholastyczny i katolicki model nauczania z nowymi renesansowymi prądami epoki, bardzo atrakcyjnymi dla młodego Kalwina.

Pojawiły się również żądania reform w Kościele. Przywódca reformatorów Jacques Lefèvre d'Etaples (1455-1536) miał wielu zwolenników wśród studentów. Ponadto w kręgach uniwersyteckich były popularne pisma Lutra. Wszystko to przyczyniło się do oddalenia Kalwina od katolicyzmu. Dodatkowo postawa ta wzmocniła konflikt ojca Kalwina z dostojnikami kościelnymi z Noyon, co zniweczyło szanse na duchowną karierę Kalwina.

W 1528, po tym jak Kalwin otrzymał tytuł magistra sztuk, ojciec kazał mu porzucić studiowanie teologii i poświęcić się studiom prawniczym. Posłuszny ojcu, Kalwin wyjechał do Orleanu, gdzie zapisał się na tamtejszy renomowany wydział prawa. Po upływie 3 lat i studiach w Bourges i Paryżu, Kalwin uzyskał doktorat z prawa oraz aplikanturę. Poznał również gruntownie starożytną grekę i łacinę.
Zerwanie z Kościołem katolickim[edytuj]

Śmierć ojca w 1531 dała Kalwinowi możliwość decydowania o własnym losie. Powrócił wtedy do ośrodka życia intelektualnego — Paryża. Nie wiadomo, kiedy dokładnie Kalwin przeszedł na protestantyzm – było to między 1532 i 1534. Przypuszczalnie Kalwin był autorem mowy inauguracyjnej nowo wybranego rektora Uniwersytetu Paryskiego, Nicholasa Copa, która wywołała skandal[potrzebne źródło]. Mowa, wygłoszona w 1533 zawierała obronę tez Lutra i spowodowała oskarżenie rektora o herezję. Rektor wraz z Kalwinem pospiesznie opuścili Paryż.

Kalwin już nigdy więcej nie powrócił do Paryża, wiele podróżując po Francji, Włoszech i Szwajcarii. Wiosną 1534 wrócił do Noyon, aby zrzec się beneficjów kościelnych. Korzystanie z takich dochodów, chociaż były jego głównym źródłem utrzymania, uznał za niemoralne. Było to także ostateczne zerwanie związków z Kościołem katolickim.

Tymczasem we Francji nasiliły się represje wobec innowierców. Tej polityce patronował król Franciszek I. Wtedy to Kalwin ostatecznie opuścił Francję.Reformator religijny W Bazylei, na początku 1536 roku Kalwin opublikował swoje najważniejsze dzieło Institutio religionis christianae (Ustanowienie religii chrześcijańskiej). Zadedykował je Franciszkowi I, z myślą by osłabić niechęć króla wobec "antypaństwowej" postawy radykalnych protestantów. Dzieło Kalwina wyróżniało się systematycznością i jasnością doktryny. Po wielu zmianach, ostateczne wydanie ukazało się w 1559 i od razu uczyniło z Kalwina wiodącą postać protestantyzmu, co było przeciwne aspiracjom Kalwina, marzącego o spokojnej karierze akademickiej.Pierwszy pobyt w Genewie[edytuj]

W 1536 podczas podróży do Strasburga Kalwin zatrzymał się na nocleg w Genewie. Było to od niedawna wolne miasto (przy pomocy Szwajcarów zerwało więzi ze Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego) i od zaledwie dwóch miesięcy ośrodek protestantyzmu (pod przywództwem reformatora Wilhelma Farela). Farel przekonał go do pozostania w Genewie, argumentując, że taka jest wola Boga. Młody, bo zaledwie 28-letni Kalwin, od tej chwili na stałe związał swoje życie z tym miastem.

Rozpoczął energiczną reorganizację miejscowego Kościoła - wprowadził cotygodniową komunię. Ponieważ wymagało to według niego zachowania przez wszystkich wiernych surowej dyscypliny moralnej, ustanowił "ciało nadzorcze" (Konsystorz Genewski), ingerujące we wszystkie aspekty życia mieszkańców i zabraniające wielu rozrywek – jak np. taniec, śpiewanie sprośnych piosenek czy lektura romansów. Nabożeństwa odbywały się w kościołach pozbawionych typowo katolickich ozdób takich jak obrazy, posągi, sztandary, proporce, ornaty itp. oraz ołtarza. Stąd powstało znane przysłowie: "pusto jak w kalwińskim zborze"[potrzebne źródło]. Centralnym miejscem w kościele reformowanym nie jest już ołtarz, a kazalnica, zaś kazanie głównym punktem nabożeństwa.

Kazania trwały dość długo (około godziny) i opierały się na szczegółowej analizie wybranego tekstu Biblii, z nawiązaniem do aktualnych okoliczności i życia Kościoła.

Taka dyscyplina kościelna nie podobała się niektórym mieszkańcom Genewy (ze stronnictwa libertynów oraz Dzieci Genewy). Po dwóch latach napięcie sięgnęło zenitu kiedy Kalwin oraz pozostali kaznodzieje odmówili udzielenia sakramentu Wieczerzy Pańskiej osobom wyznającym jawnie libertyńskie poglądy. Rada Miasta uznała, że Kalwin przekroczył swoje uprawnienia i nakazała jemu oraz Farelowi i Viretowi opuszczenie miasta w ciągu dwóch tygodni.
Pobyt w Strasburgu

Lata 1538-1541 Kalwin spędził w Strasburgu, gdzie poświęcił się swojej ulubionej pracy naukowej. Jego współpracownikiem został Martin Bucer, którego teza o predestynacji zafascynowała Kalwina. Bucer pomógł także w organizowaniu Kościoła dla protestanckich uciekinierów z Francji. Organizacja ta, w zamyśle Kalwina, miała odpowiadać zaleceniom Chrystusa. Dla potrzeb Kościoła Kalwin opracował nową liturgię oraz napisał zbiór psalmów. Był także reprezentantem protestantów w dysputach religijnych w Wormacji (1540) i Ratyzbonie (1541).

Kalwin w 1539 zdecydował się poślubić Idelette de Bure, wdowę po nawróconym anabaptyście. Kobieta ta w pełni odpowiadała żywionemu przez Kalwina ideałowi posłusznej, cichej i usłużnej żony. Po jej śmierci 10 lat później Kalwin napisał, że stracił najlepszego w swym życiu przyjaciela.Powrót do Genewy Kościół katolicki podjął ostrożne działania, aby nawrócić mieszkańców Genewy z powrotem na katolicyzm. Wygnany biskup Genewy Jean Pierre de la Baume zorganizował konferencję w sąsiednim księstwie celem przywrócenia władzy Kościoła rzymskiego w Genewie. Zadanie nakłonienia mieszkańców miasta do powrotu do Kościoła katolickiego powierzono wykształconemu i łagodnemu kardynałowi Jacopo Sadoleto. W marcu 1539 r. Sadoleto napisał list do mieszkańców Genewy, w którym przedstawił idylliczny obraz Kościoła katolickiego, oczerniając – bez wymieniania nazwisk – reformatorów jako wichrzycieli i ludzi kierowanych niskimi pobudkami. Kalwin przebywał w tym czasie na wygnaniu w Strasburgu. We wrześniu przesłano mu kopię listu Sadoleta z prośbą o odpowiedź. Odpowiedział na list kardynała w ciągu siedmiu dni.

Czterej radni - główni przeciwnicy Kalwina popadli w tym czasie w niełaskę, zaś w Genewie panował coraz większy chaos i nieporządek. Rada Miasta zwróciła się z błaganiem do Kalwina, aby powrócił do Genewy. Ta propozycja przeraziła Kalwina, który miał jak najgorsze wspomnienia ze swojego pierwszego pobytu w tym mieście, niemniej po usilnych prośbach przedstawicieli Rady, a przede wszystkim za namową Farela, zgodził się, pod warunkiem zaakceptowania przez Radę jego teorii dyscypliny kościelnej. Przyznał jednocześnie, że zawinił w Genewie zbytnią surowością i zniecierpliwieniem.

Powrót Kalwina do Genewy był triumfem. Uważany za "męża opatrznościowego" i sam o tym przekonany, Kalwin (jako naczelny pastor, a od 1555 przewodniczący Konsystorza) zaczął energiczną działalność organizatorską, z poparciem całej rady miejskiej. W przekonaniu Kalwina całe życie chrześcijanina miało być podporządkowane religii. W tym duchu zmieniał prawa Genewy, czyniąc z niej teokratyczną "republikę chrześcijańską", w której (przynajmniej w teorii) panowała równość wszystkich wiernych. Okazał się przy tym zdolnym administratorem i dyplomatą, organizując m.in. pomoc społeczną i podpisując traktaty z innymi państwami.Wprowadzenie w życie zaakceptowanej przez mieszkańców teorii dyscypliny nie było łatwe, tym bardziej, że przez wiele lat istniało silne stronnictwo libertynów i przeciwników Kalwina.

Od 1542 do 1546 stracono 58 osób, a 78 skazano na wygnanie. Wśród skazanych na śmierć były tzw. "czarownice z Peney" - 34 kobiety oskarżone o roznoszenie zarazy – dżumy za pomocą maści rozsmarowywanej na odrzwiach i klamkach oraz za pomocą czarów. Winowajcy przyznali się do rozprzestrzeniania zarazy i zostali straceni. Innym przykładem surowości dyscypliny kościelnej w Genewie jest spalenie Hiszpana Miguela Serveta w 1553, przede wszystkim z powodu heterodoksyjnego poglądu na Trójcę Świętą. Spalenie Serveta jest jednocześnie obrazem niekonsekwencji Kalwina, skoro inne osoby, które wyznawały bliskie bądź identyczne poglądy, zostały przeważnie skazane na wygnanie. Kalwin podzielał wiarę swoich współczesnych w skuteczność despotycznych rządów, realność czarów itp. Nie różnił się pod tym względem od ogółu protestantów oraz katolików.

W 1559 Kalwin założył w Genewie akademię teologiczną dla szerzenia nauki reformowanej. Sam brał udział w licznych dysputach religijnych, napisał szereg pism religijnych, komentarzy do Biblii i prowadził ożywioną korespondencję. Uczył o podwójnej predestynacji, tj. o bezwzględnym przeznaczeniu wiernych do nieba, a niewiernych na potępienie. W Komunii Św. widział duchową (nie materialną) obecność ciała i krwi Chrystusa przez wiarę. Odrzucił wszystkie urządzenia kościelne nie posiadające oparcia w Piśmie Świętym, w tym instytucję hierarchicznego duchowieństwa i wprowadził zasadę wybieralności pastorów przez wiernych. Był przeciwny wszelkim objawom "pogańskiego bałwochwalstwa", w tym kultowi świętych, Matki Boskiej, obrazów, posągów i relikwii. Znacznie bardziej rygorystyczny pod tym względem niż Luter, sprzeciwiał się jakiemukolwiek ozdabianiu kalwińskich kościołów (w których często brak nawet krzyża).

Po 23 latach faktycznych rządów Kalwina (nigdy nie miał żadnej oficjalnej funkcji politycznej), Genewa stała się silną republiką protestancką z uniwersalistycznym i wzorowo zorganizowanym Kościołem (zyskała wówczas miano "Rzym protestancki"), gdzie nie tylko napływały setki uciekinierów, ale skąd wyjeżdżały na misje do sąsiednich krajów setki kaznodziejów[potrzebne źródło].

Kościół, który Kalwin stworzył, oparty na drobiazgowej analizie Biblii i surowej dyscyplinie moralnej oraz demokratycznej strukturze (wybieralności organów, podziale władzy między kler i laikat) okazał się wyjątkowo odporny na prześladowania, np. w Niderlandach, na Węgrzech i we Francji. Kalwin skonsolidował rozproszone siły protestantyzmu i umocnił je, opierając się kontrreformacji, a także rozkładowym tendencjom wewnętrznym: sekciarstwu i niedowiarstwu. Rozpoczynał pracę w mieście rozwiązłym, bliskim anarchii, zostawiając pod koniec życia miasto dobrze zarządzane, które John Knox nazwał "najdoskonalszą szkołą Chrystusa na ziemi od czasów Apostołów", a teolog luterański Valentin Andreae uznał za wzór do naśladowania.

Dopiero na 5 lat przed śmiercią Kalwin otrzymał obywatelstwo Genewy. Został pochowany na genewskim cmentarzu, gdzie do dziś spoczywa pod prostą płytą nagrobną, oznaczoną tylko inicjałami J.C. Zgodnie z jego życzeniem, grobu nigdy nie ozdabiają żadne kwiaty.

Teologia Kalwina i jego surowa dyscyplina znacznie wpłynęły na postać cywilizacji Zachodu w XVII i XVIII w. Kalwinistami byli hugenoci, holenderscy mieszczanie, angielscy purytanie, szkoccy prezbiterianie i pielgrzymi Nowej Anglii, którzy dla wyznawanej przez siebie wiary nie wahali się oddać życia lub porzucali wygody cywilizacji, by żyć zgodnie ze swymi zasadami w odległych krainach.Kalwin i polska reformacja Kalwin od początku żywo interesował się losami polskich gmin wyznaniowych, nawiązujących do jego nauk[1]. Takie gminy rozwinęły się najwcześniej, bo już w 1546 w Małopolsce. Początkowe duże sukcesy kalwinizmu w Europie Środkowej dawały nadzieję na ostateczny sukces tego wyznania i Kalwin osobiście zaangażował się w rozwój swojej doktryny w tym regionie. Napisał do polskich współwyznawców wiele listów (do dziś zachowało się 80), w których żarliwie zachęcał do wytrwania w wierze i rozwoju. Jednym z ważnych tematów polskiej korespondencji Kalwina był rozłam w zborach małopolskich i wyodrębnianie się zborów ariańskich, czemu sprzyjała działalność Jerzego Blandraty.

Poza krótkim napomnieniem do braci polskich w 1563 r., dzieła Kalwina w Polsce zasadniczo nie były wydawane z powodu cenzury kościelnej[potrzebne źródło]. Pierwsze poważniejsze opracowanie biograficzne Kalwina ukazało się w Polsce w XX wieku (w Warszawie w roku 1909). Po II wojnie światowej zaczęły się ukazywać sporadycznie przekłady fragmentów z niektórych jego dzieł i listów, jednak do tej pory nie wydano ani jednego kompletnego dzieła czy komentarza Kalwina w języku polskim.Rola Kalwina jako humanisty[edytuj]

Kalwin był nie tylko religijnym reformatorem i twórcą kalwinizmu, ale także humanistą i pisarzem. Rozległość jego dzieła kontrastuje ze stosunkowo krótkim okresem życia, słabym zdrowiem oraz ogromem ciążących na nim obowiązków związanych z pracą kaznodziei, nauczyciela, reformatora i korespondenta.

Jego działalność jako pisarza przyczyniła się do ukształtowania współczesnego języka francuskiego. Kalwin uważany jest za jednego z twórców prozy francuskiej[potrzebne źródło].

Jego zasługą jest propagowanie powszechnej i dostępnej dla wszystkich edukacji (co wyraziło się w demokratycznej organizacji szkolnictwa w Genewie)[potrzebne źródło].

Idea predestynacji, której wyznacznikiem na Ziemi było także materialne powodzenie "wybranych", spowodowała, iż kalwiniści byli często zamożnymi handlowcami i finansistami, i w wielu krajach (w tym w Polsce) pionierami kapitalizmu.

Teorie Kalwina na temat organizacji Kościoła (podejmowanie decyzji na szczeblu podstawowym, nadzorowanie tych decyzji przez organy wybieralne aż do naczelnego "zgromadzenia ogólnego") wywarły duży wpływ na europejską koncepcję państwa demokratycznego.

Niektóre kościoły ewangelicko-reformowane, wyrosłe na surowych zasadach kalwinizmu stały się z czasem jednymi z najbardziej liberalnych i otwartych chrześcijańskich związków wyznaniowych – wedle uznawanej przez Kalwina zasady Ecclesia reformata semper reformanda (Kościół reformowany stale reformujący się) Kościół winien dostosowywać się do nowych czasów, aby nie ulec skostnieniu.Wybrane dzieła Kalwina[edytuj]
Institutio religionis christianae, wydanie łacińskie 1535, wydanie francuskie (Institution de la religion chrétienne) 1541
Traité de la Cène (Traktat o Eucharystii), 1540
Traité des reliques (Traktat o relikwiach), 1543
Traité des scandales (Traktat o skandalach), 1550
Commentaires sur l'Écriture sainte (Komentarze do Pisma Świętego)
Sommeil des âmes (Sen dusz), 1534
Catéchisme de Genève (Katechizm genewski).
Instruis-moi dans Ta vérité (Naucz mnie Twojej prawdy)
Przypisy
↑ Rozdz. opr. na podst.: Jan Kłoczowski, Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Świat Książki, Warszawa 2000, s. 128
Bibliografia[edytuj]
Bernard Cottret Kalwin, tłumaczenie: Monika Milewska, PIW, Warszawa 2000.
Paul Johnson, Historia chrześcijaństwa, 1993
Wiesław Mincer Jan Kalwin w Polsce. Bibliografia, Wydawnictwo Uniwersytetu M.Kopernika, Toruń, 2000.
Stanisław Piwko, Filozoficzne aspekty doktryny Jana Kalwina, Warszawa 1987.
Stanisław Piwko Jan Kalwin. Życie i dzieło, Wydawnictwo Naukowe Semper, 2005.
F. Jelinek, Sylwetka Kalwina na tle reformacji, Warszawa 1934;
Philip Schaff, History of the Christian Church, vol. viii, Grand Rapids 1994 (reprint).
Linki zewnętrzne[edytuj]
Kalwin Reformator - tekst z tygodnika Polityka
Historia Reformacji w Szwajcarii niemiecko i francuskojęzycznej (ang.)
List Jana Kalwina do zboru kalwińskiego w Wilnie z dnia 9 X 1561 roku
obszerny tekst o Janie Kalwinie
List do Jana Łaskiego.
List do Mikołaja Radziwiłła              Cześć jego pamięci :(