Józef Glemp (ur. 18 grudnia 1929 w Inowrocławiu, zm. 23 stycznia 2013 w Warszawie) – polski biskup rzymskokatolicki, doktor obojga praw, biskup diecezjalny warmiński w latach 1979–1981, arcybiskup metropolita gnieźnieński w latach 1981–1992, arcybiskup metropolita warszawski w latach 1981–2006, prymas Polski w latach 1981–2009, przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski w latach 1981–2004, kardynał prezbiter od 1983, arcybiskup senior archidiecezji warszawskiej od 2006; kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys Wykształcenie

Urodził się 18 grudnia 1929 w Inowrocławiu[1]. Jego rodzice nosili nazwisko Glemb, on sam w wyniku błędu urzędnika został zarejestrowany pod innym nazwiskiem[2]. Podczas okupacji niemieckiej pracował jako robotnik przymusowy w niemieckim gospodarstwie rolnym. Po wyzwoleniu, od marca 1945 do 1950 był uczniem Państwowego Gimnazjum i Liceum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu[1].

W latach 1950–1952 odbył studia filozoficzne w Prymasowskim Wyższym Seminarium Duchownym w Gnieźnie, a następnie w latach 1952–1956 studia teologiczne w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu. Święcenia prezbiteratu otrzymał 25 maja 1956 w bazylice prymasowskiej w Gnieźnie. Udzielił mu ich biskup pomocniczy poznański Franciszek Jedwabski, który sprawował ten obrzęd w zastępstwie internowanego prymasa Stefana Wyszyńskiego[1].

W latach 1958–1964 przebywał w Rzymie, gdzie na Papieskim Uniwersytecie Laterańskim studiował prawo kanoniczne i świeckie. Studia te ukończył uzyskaniem stopnia doktora obojga praw, który nostryfikował w Polsce w 1975 na Wydziale Prawa Kanonicznego Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. W międzyczasie w latach 1961–1964 odbył Studium Rotalne, po którym uzyskał tytuł adwokata Roty Rzymskiej, a także ukończył w 1962 Studium Administracji Kościelnej przy Kongregacji Soboru i w 1963 kurs specjalistyczny (m.in. stylistyki łacińskiej) na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim[1].

Prezbiter

Po przyjęciu święceń kapłańskich nie uzyskał zgody władz świeckich na podjęcie pracy w parafii wyznaczonej mu przez władze kościelne. Do grudnia 1956 pomagał w obowiązkach duszpasterskich w rodzinnej parafii św. Jakuba w Mogilnie. Następnie objął funkcję kapelana, wpierw sióstr dominikanek w Mielżynie, później sióstr Sacré Coeur w Polskiej Wsi. Pracował jako wikariusz w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Wągrowcu, potem był duszpasterzem w Miasteczku Krajeńskim[1].

Po powrocie do archidiecezji gnieźnieńskiej ze studiów w Rzymie został notariuszem w kurii metropolitalnej i trybunale metropolitarnym oraz sekretarzem seminarium duchownego, później także obrońcą węzła małżeńskiego. Był wykładowcą w studium soborowym i egzaminatorem prosynodalnym[1].

Od grudnia 1967 pracował w Sekretariacie Prymasa Polski w Warszawie. Był referentem do spraw prawnych, a także kapelanem i sekretarzem prymasa Stefana Wyszyńskiego. W 1975 został sekretarzem Komisji Episkopatu Polski ds. instytucji polskich w Rzymie i członkiem Komisji Episkopatu do spraw rewizji prawa kanonicznego. Pełnił posługę duszpasterską w kościele św. Marcina i w ośrodku duszpasterstwa akademickiego przy kościele św. Anny w Warszawie, ponadto pełnił funkcję duszpasterza warszawskich prawników[1].

W latach 1972–1979 prowadził na Wydziale Prawa Kanonicznego Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie zajęcia z prawa rzymskiego i prawa małżeńskiego. Jako delegat prymasa Wyszyńskiego, pełniącego urząd wielkiego kanclerza Akademii Teologii Katolickiej, uczestniczył w przewodach doktorskich i habilitacyjnych na tej uczelni. W 1974 opracował podręcznik akademicki Lexiculum prawa rzymskiego[1].

W 1972 otrzymał godność kapelana honorowego Jego Świątobliwości, a w 1976 kanonika gremialnego Kapituły Prymasowskiej w Gnieźnie[1].

Biskup diecezjalny warmiński

4 marca 1979 mianowany został biskupem diecezjalnym diecezji warmińskiej. Święcenia biskupie otrzymał 21 kwietnia 1979 w archikatedrze gnieźnieńskiej. Głównym konsekratorem był kardynał Stefan Wyszyński, prymas Polski, zaś współkonsekratorami Franciszek Macharski, arcybiskup metropolita krakowski, i Jan Obłąk, biskup pomocniczy warmiński[1]. Jako zawołanie biskupie przyjął słowa „Caritati in iustitia” (Przez sprawiedliwość do miłości)[3].

W ramach prac Episkopatu Polski był przewodniczącym Komisji Iustitia et Pax oraz członkiem komisji: ds. duszpasterstwa ludzi pracy, ds. rewizji prawa kanonicznego i ds. instytucji polskich w Rzymie. Pełnił funkcję współprzewodniczącego zespołu legislacyjnego powołanego przez Komisję Wspólną Przedstawicieli Rządu i Episkopatu, a także członka stałej grupy roboczej Episkopatu Polski i Episkopatu Francji[1].

Arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski

7 lipca 1981 papież Jan Paweł II mianował go arcybiskupem metropolitą warszawskim, jak również arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim, co wiązało się z przyznaniem godności prymasa Polski. Urzędy biskupie w obydwu archidiecezjach objął kanonicznie 9 lipca 1981. 13 września 1981 odbył ingres do archikatedry gnieźnieńskiej, natomiast 24 września 1981 do archikatedry warszawskiej. Jako prymas Polski objął funkcję opiekuna duszpasterstwa Polonii, a także ordynariusza Kościołów obrządku grekokatolickiego i ormiańskiego na terenie Polski. Pełnił urząd wielkiego kanclerza Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie (następnie Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego) oraz Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie[1].

Po wprowadzeniu stanu wojennego utworzył Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom[4]. Był inicjatorem powrotu do idei budowy Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, mającej stanowić wotum narodu polskiego za dar odzyskanej wolności[1].

5 stycznia 1983 Jan Paweł II mianował go kardynałem prezbiterem[3][5]. Jego kreacja kardynalska odbyła się na konsystorzu 2 lutego 1983. Jako kościół tytularny została mu przyznana bazylika Najświętszej Maryi Panny na Zatybrzu[1].

W wyniku reorganizacji struktur Kościoła katolickiego w Polsce w marcu 1992 zaprzestał pełnić urząd arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego, jednakże zachował godność Prymasa Polski jako kustosz relikwii św. Wojciecha[1].

W latach 1981–2004 pełnił funkcje przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski i przewodniczącego Rady Głównej (następnie Rady Stałej). Przewodniczył II Synodowi Plenarnemu w Polsce, który miał miejsce w latach 1991–1999[1].

W 1983 został członkiem Kongregacji ds. Kościołów Wschodnich, w 1993 Papieskiej Rady ds. Kultury, zaś w latach 1993-1998 zasiadał w Papieskiej Radzie Iustitia et Pax. W 2002 został członkiem Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej. Był także honorowym członkiem Papieskiej Międzynarodowej Akademii Maryjnej[1].

Z urzędu przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski był członkiem Rady Konferencji Episkopatów Europy (CCEE). Był również honorowym przewodniczącym międzynarodowych spotkań Uomini e Religioni (Ludzie i Religie), organizowanych przez rzymską Wspólnotę św. Idziego[1].

Arcybiskup senior

6 grudnia 2006 papież Benedykt XVI przyjął jego rezygnację z pełnienia urzędu arcybiskupa metropolity warszawskiego, pozostawiając mu tytuł Prymasa Polski[6]. Po złożeniu rezygnacji z urzędu przez jego następcę Stanisława Wielgusa pełnił od 7 stycznia do 1 kwietnia 2007 funkcję administratora apostolskiego archidiecezji warszawskiej[7][3]. Godność prymasowska decyzją papieża przysługiwała mu do momentu ukończenia 80 lat – 18 grudnia 2009, kiedy to została przywrócona metropolitom gnieźnieńskim[8].

W 2009 wystąpił w filmie Popiełuszko. Wolność jest w nas, w którym zagrał samego siebie[9].

W styczniu 2012 zdiagnozowano u niego złośliwy nowotwór na dolnym płacie prawego płuca. W lutym tego samego roku duchowny został zoperowany[10]. Zmarł 23 stycznia 2013 w Warszawie[11]. Jego pogrzeb odbył się 28 stycznia 2013 w archikatedrze warszawskiej[12].

Odznaczenia

Postanowieniem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z dnia 18 grudnia 2009 został odznaczony Orderem Orła Białego[13].

Tytuł doctora honoris causa przyznały mu uczelnie: Akademia Teologii Katolickiej w Warszawie (1982), Villanova University w Filadelfii (1985), Katolicki Uniwersytet Lubelski (1985), University of Santo Tomas w Manili (1988), Universita degli Studi di Bari (1990), Seton Hall University w South Orange (1991), Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (1992), Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie (1995), Loyola University w Chicago (1998) i Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (2001)[1].

Otrzymał tytuł honorowego obywatela wielu miast, m.in. Warszawy, Inowrocławia, Mogilna, Żnina, Darłowa, Miechowa, Piastowa i Łowicza oraz Castel Sant'Elia i Codroipo we Włoszech[1].

W 2000 otrzymał Pokojową Nagrodę im. Giorgia La Piry w uznaniu dla postawy w czasie stanu wojennego w Polsce. W 2003 Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego wyróżniło go statuetką Złotego Hipolita i tytułem Wybitnej Osobistości Pracy Organicznej[1]. W 2010 został laureatem Orderu Ecce Homo[14].

W 1994 otrzymał godność baliwa wielkiego krzyża honoru i dewocji Suwerennego Rycerskiego Zakonu Szpitalników Świętego Jana Jerozolimskiego, zwanego Maltańskim. W 1996 objął funkcję wielkiego przeora Zwierzchnictwa Polskiego Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie[1].

Odbyły się uroczystości żałobne ks. kard. Józefa Glempa, Prymasa seniora. Trwały trzy dni. W poniedziałek 21.01.2013 r. w archikatedrze warszawskiej odbędzie się ostatnie pożegnanie księdza Prymasa.

W kościele Sióstr Wizytek na Krakowskim Przedmieściu 27.01.2013 r. o godzinie 11.00 została odprawiona Msza św. przy trumnie z ciałem śp. księdza Prymasa. Następnie w niedzielę rano trumna z ciałem zostanie przeniesiona do bazyliki Świętego Krzyża. O godz. 9.00 Mszy św. radiowej będzie przewodniczył ks. kard. Kazimierz Nycz, metropolita warszawski, który również wygłosi homilię. Po Eucharystii będzie możliwość wspólnotowej i osobistej modlitwy w intencji śp. księdza Prymasa. Po czym o godz. 16.00 w tej świątyni została odprawiona Msza św. żałobna z udziałem kapłanów i biskupów archidiecezji warszawskiej, której przewodniczył nuncjusz apostolski w Polsce ks. abp Celestino Migliore, a homilię wygłosił przewodniczący KEP ks. abp Józef Michalik.

Po Eucharystii kondukt żałobny przeszedł Krakowskim Przedmieściem przez plac Zamkowy do archikatedry św. Jana Chrzciciela. Do godz. 22.00 zaplanowano czuwanie modlitewne w intencji ks. kard. Glempa.

W poniedziałek, 28 stycznia 2013 r. , o godz. 11.00 w archikatedrze została odprawiona Msza św. żałobna koncelebrowana przez biskupów z Polski, zagranicy, przedstawicieli duchowieństwa archidiecezji warszawskiej i innych diecezji. Przewodniczył metropolita krakowski ks. kard. Stanisław Dziwisz, a kazanie wygłosił Prymas Polski ks. abp Józef Kowalczyk. Relację na żywo z tej uroczystości przekazywały Telewizja Trwam i Radio Maryja.

Po Mszy św. trumna z ciałem księdza Prymasa została złożona w archikatedrze warszawskiej. Jak podał ks. kard. Kazimierz Nycz, ksiądz Prymas chciał zostać pochowany w archikatedrze św. Jana Chrzciciela, co zapisał w swoim testamencie. Archikatedra warszawska jest miejscem spoczynku księdza Prymasa Augusta Hlonda oraz Prymasa Tysiąclecia ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, którego sarkofag w 1990 r. przeniesiono z podziemi do nowo zbudowanej poświęconej mu kaplicy. Ksiądz Prymas Józef Glemp zostanie pochowany na miejscu po sarkofagu, gdzie do niedawna spoczywał św. ks. abp Zygmunt Szczęsny Feliński. Nowy sarkofag jest wykonany z czarnego granitu. Zostaną na nim wyryte: krzyż, imię i nazwisko kardynała oraz daty urodzin i śmierci, a także daty pełnienia posługi arcybiskupa Warszawy i Prymasa Polski. Jak dodał proboszcz warszawskiej archikatedry ks. kanonik Bogdan Bartołd, w przyszłości nad sarkofagiem zostanie też wyryty jego herb biskupi.

Wdzięczność za posługę ks. kard. Glempa wyraziło również Prezydium Konferencji Episkopatu Polski. „Dziękujemy Bogu za troskę Księdza Prymasa o kolegialność prac księży biskupów w ramach Konferencji, której przewodził. Za szczególną duszpasterską mobilizację w podejmowaniu nowych wyzwań, a także za roztropne rozpoznawanie znaków czasu dla Kościoła w Polsce” – napisali w komunikacie przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski ks. abp Józef Michalik, jego zastępca ks. abp Stanisław Gądecki oraz sekretarz generalny Episkopatu ks. bp Wojciech Polak. Również polski Sejm uczcił w piątek minutą ciszy pamięć śp. ks. kard. Józefa Glempa, Prymasa Polski. Niestety, nie wszyscy posłowie potrafili uszanować powagę chwili i modlitwę za duszę śp. Prymasa Polski. W momencie, gdy poseł Anna Sobecka zaintonowała modlitwę „Wieczny odpoczynek…”, posłowie z Ruchu Palikota ostentacyjnie usiedli.